– اگر فیلم را ندیده اید توجه نمایید که این متن ممکن است داستان را لو بدهد. –
در وهله اول قلاده های طلا ( که از این به بعد قلاده ها می نامیمش) یک فیلم سیاسی است که به گفته خودشان سیاسی ترین فیلم تاریخ سینمای ایران است که البته جای بررسی دارد.
اما شاید بتوان این فیلم را فارغ از موضوع سیاسی آن بررسی نمود.در این صورت با فیلمی جاسوسی،معمایی و اکشن مواجه مشویم.
در محدوده ی انصاف فیلم قلاده های طلا در زمینه فیلمهای اکشن معمایی ایران اگر دارای مشابه نباشد لااقل در سه ردیف بالا جای دارد.
اصلا سوال مهم این بررسی همیجاست. فیلم قلاده ها را چگونه باید ارزشیابی کرد؟ بهتر است بپرسیم با چه چیزی باید مقایسه کرد؟ با سینمای امروز ایران یا با کل دوره سینمایی ایران یا با سینمای جهان؟
برای مقایسه از هر سه دسته بندی استفاده می کنیم. نگارنده فیلم را دوبار، یکبار در جشنواره و بار دیگر در سینما دیده است. بار اول فیلم را متوسط ارزیابی کردم وبار دوم -که به اجبار هم بود- فیلم را تقریبا خوب پیدا کردم.
سوال اینجاست: چرا باید قلاده ها فیلم خوبی باشد؟ پاسخ این است که این فیلم ویژگیهای نادری دارد که در سینمای ایران تقریبا نایاب و در سطح جهانی اند. همین جا بگویم که فیلم ضعفهای بزرگی هم دارد که در سینمای ایران و جهان به وفور یافت میشوند.
اما یکی از ویژگیهای مهم قلاده ها که تنها با دوباره دیدن متوجهش می شوید “فیلمنامه بسیار دقیق” آن است. نوشتن فیلمنامه اکشن کار سختی است چرا که زمان در فیلم اکشن از طلا مهمتر است و یک اکشن خوب ثانیه ها را در فیلمنامه ذخیره میکند نه پای میز تدوین. اما قلاده ها فقط یک اکشن نیست. فیلمنامه معمایی جاسوسی که بتواند مخاطب را نشانده و همیشه یک قدم جلوتر از او باشد و نهایتا هم او را غافلگیر کند چیزی مشابه کندن کوه یا هوا کردن فیل است! قلاده ها در این زمینه تا حدود زیادی در فیلمنامه موفق است. تقریبا تمام داستان های فیلم حل شده و اطلاعات در زمان های مناسب و به میزان مناسب به بیننده ارائه میشوند و تماشاگران با روند فیلم همراه و در مسیر فیلمنامه اند. عمق این مطلب را در بار دوم دیدن فیلم متوجه خواهید شد.
از این نظر قلاده ها تقریبا در سینمای ایران هیچ رقیبی ندارد (حداقل به ذهن بنده نمی رسد). اما در سینمای جهان نمونه های بسیار بهتر و قویتری پیدا میشوند. میتوان قلاده را شروع بسیار خوبی دانست. اما ویژگی ای که قلاده ها را حتی در سینمای جهان متمایز میکند تم سیاسی- واقعی آن است. فیلم معمایی جنایی اکشن که در واقع باید بر اساس تخیل و بلندپروازی نویسنده پیش برود، اگر بخواهد بر اساس داستانی واقعی و لو رفته بنا شود نقش بر آب است. از طرف دیگر مقید بودن نویسنده به چارچوب خشک واقعیت، نوشتن معما را سخت تر و سخت تر می کند. در این زمینه فیلمهای مشابه اندکند. بهتر بگوییم معما نویسی مبتنی بر واقعیت و واقعه ها بسیار دشوار است.
اما نکته دیگر قلاده ها کارگردانی خوب آن است. نقش کارگردان در بازیهای خوب و دکوپاژها و ریتم اکشن مشهود است. بازی بسیار خوب حیایی در فیلم حتی در بار اول تماشا هم پیداست.
اما ضعفهای قلاده : انتخاب بازیگرها در فیلم بهترین انتخابها نیستند. شاید اگر فیلم با بازیگرهایی متفاوت اجرا می شد در کیفیت نهایی فیلم تاثیر بسزایی میگذاشت. موسیقی فیلم (این طور که در خاطرم هست) نیز جداَ متناسب با قواره فیلم نیست البته شاید این مسئله قابل توجیه باشد که برای بهتر دیده شدن صحنه های اکشن و معمایی است ، اما یک موسیقی فیلم باشکوه وو رمز آلود یا موسیقی فیلم تند و با ضرب آهنگهای سریع در ماندگاری اثر در ذهن بیننده بسیار موثر است. موسیقی در فیلم اکشن معمایی دستیار کارگدان است.
فیلم در بعضی لحظات کشدار می شود. صحنه های مربوط به قایق نیز در روند فیلم ظاهرا کاملا توجیه نمی شوند. در حقیقت پایبندی نویسنده به واقعیات و الزام او به بیان صحنه های مختلف در زمانها و مکانهای مختلف طبیعتا باید فیلم را آشفته کند که تاحدود زیادی این آشفتگی با قدرت داستان جاسوسی کنترل شده است. اما به هر حال جوهر این پراکندگی مکانی در فیلم دیده میشود. حضور نمادگونه افرادی مانند پسر هم جنس باز یا پیرمرد سلطنت طلب یا زن منافق یکی از نقاط ضعف مهم فیلم اند که جدا جای کار بیشتری داشتند.
در مجموع قلاده ها بدون در نظر گرفتن تم سیاسی آن یک فیلم سرگرم کننده جذاب و گیراست که معمولا بیننده را با بهت و تعجب بیرون میفرستد. این ویژگی ها در سینمای امروز ما یک گام مثبت بزرگ اند. یک سرگرمی سالم ایرانی.
اما به هر حال نوشتن در رابطه با قلاده ها بدون اشاره به محتوای آن کاری غیر ممکن است. از این نظر قلاده ها چند امتیاز خاص دارد.
یک امتیاز یخاطر جرات پرداختن به موضوعی چنین تازه و مورد مناقشه.
یک امتیاز بخاطر عدم یک جانبه نگری صرف.
یک امتیاز بخاطر هوش نویسنده در رو کردن تمام شعارها در ابتدای فیلم. قلاده ها کاملا آگاهانه نتایجش را به عنوان پیش فرض مطرح می کند که این آگاهی بسیار ارزشمند است.
ده ها امتیاز بخاطر نقد آگانه و امیدوارانه به دستگاههای امنیتی و اطلاعاتی. چنین نقدی شجاعانه و لازم است. دستگاههای اطلاعاتی که ضعفهای خود را نپذیرند قبل ازاینکه مجالی برای اصلاح بیابند می شکنند. شعوری که اجازه نمایش و اکران عمومی این فیلم داده می شود قدم مثبت بزرگی در راستای نقدپذیریست. آن هم نقد منصفانه و امیدوارانه. آگاهی از وجود ضعف ها باعث رفع آنهاست.
خارج از بحث: زندگی کارمندان وزارت اطلاعات موضوعی بکر برای انواع داستان های سینمایی است! یک زندگی خاص، دشوار، پر التهاب و پر ایمان.